Jitz sy mer syt em letschte Mal no einisch so vil wyteri träfi Sprüch zuegfloge – drum han i ddänkt, i bringi doch no grad e letschti Ladig dervo. Aber nächär isch würklech fertig mit dene (o we’s ganz sicher no vil meh guub), versproche!
Und es syg hie wider einisch gseit, all paar Jahr isch es äuä nötig: I weis, dass me vil vo dene Sprüch o i anderne Schwyzer Dialäkte bruucht. Wahrschynlech git’s meh als mer meine sogar z Dütschland – o wen i geng probiere, die Redensarte, wo uf Hochdütsch genau glych sy, müglechscht z vermyde.
Es isch mer klar, dass vil vo dene Sprüch echli antiquiert überechöme. Das ligt i der Natur vor Sach, wül’s halt eifach es Zytli bruucht, bis öppis zumene gmeinsame Sprachschatz cha wärde.
Am Aafang git’s no mal es paar ddichteti: «D Längi macht d Strängi», wo seit, dass e Püez ersch mit der Zyt hert wird, und «Us em Ängeli wird es Bängeli» cha me no einigermasse guet düte, aber bi «Fit wi nes Pomfrit”, «Sorry Frou Schori wäg der Story vo vori», «Syg’s eso, so heig di Frou das Rennvelo» oder «Was wei mer mache? Chatze bache u morn am Morge d Lüt uslache!» isch eidütig der Rym ds Houptkriterium gsy und nid der Inhalt. Zwe anderi Sprüch, wo e Vokaltuusch hei statt e klassische Ändrym, sy aber i der Ussaag wider ganz klar: Lifere, nid lafere! Zersch hirne u nähr horne!
O bi de Schüttelryme isch mer nomal eine i Sinn cho: «Lueg emal dä Lanzeryter – hoppla, uf em Ranze lyt er!»
De git’s no wyteri Kommentare zu spezifische Situatione. We’s eim gruusig verschiffet het, hilft vilicht: «Henu, i bi ja nass gsy gäb troche!» Da gfallt mer vor allem o ds alte Wort «gäb» (= bevor), wo me zmindscht ir Stadt chuum me ghört. Es sinnloses Handle vo öpperem quittiert me am beschte mit «Das isch Wasser i d Aare treit», we öpper bim Yschänke gschwauderet het, passt «Dry u dernäbe geit vil», u bi däm, wo wäg öppis Chlynem e grossi Gägeleischtig erwartet, chönnt „Er wett mit ere Wurscht e Hamme abeschla“ ds adäquate Sprachbild sy. We öpper nach langem Stürme äntlech öppis errangget het, wär «So, jitz het di armi Seel Rue!» e guete Kommentar, und vor emene ender echli riskante Unterfange sött di vätterlechi Mahnig «Heit Gott vor Ouge!» nid fähle. Über ne richtig verhürscheti Person cha me säge «Di verlüürti no ds Füdle, we’s ere nid aagwachse wär!», öpper zu Aastand mahne geit mit «Alls was rächt isch, aber ds Hemmli ghört i d Hose!» no guet und we di allerbeschti Ehefrou us irgend emene Grund zgrächtem vertöibt isch, de git’s di nächschte paar Tag „Chiflis u Gring“. I däm Fall hulf höchschtens no ds Motto: «De mach du der Gring u i nime der Bling!»
Spannend isch d Antwort «Chönne vor lache!» nach ere Ufforderig, me söll öppis mache, wo aber irgendwie grad gar nid geit. Mir sälber isch d Bedütig vo däm Spruch nie so rächt klar gsy. Won i de echli ha umegfragt, han i gmerkt, dass ds «vor» tatsächlech unterschidlech interpretiert wird: Di einte fasse’s uuf als «I cha ja nid vor luter lache», di andere als «Das müesst i zersch chönne, bevor i de chönnt lache».
Es paar verpackti Läbeswysheite han i ou no gfunde: Di nöie Bäse wüsche guet, aber di alte kenne d Egge besser. Me sött di dräckigi Wösch nid a d Sunne hänke. Es isch geng tröschtlech, we’s em Nachber ou ghaglet het. Nid naala gwinnt.
U der echli absurd Schlusspunkt vo hütt macht no dä: Am Mäntig seit der Zyschtig zum Midwuch, är söll am Donschtig zum Frytig säge, der Samschtig chöm de vor em Sunntig!
So, und ab jitz nimen i keni Sprüch me entgäge – we mer öpper o nume no ei einzige lat la zuecho, schicken i ne poschtwändend grad wider zrügg a Absänder!